Zaman akıp geçerken, beraberinde kayıplarımız, karlarımız, görüp geçirdiklerimiz ya da gözümüzden kaçanlar da bizimle bir arada kayıp gidiyor. Vakti manalı kılan elbette bizim ona yüklediğimiz kıymet ve vakti değerlendiren isimler, bedeller, kanılardır. Bu notada anı yaşamak kadar ana kayıt düşmek de başka bir değer arz ediyor.
Türk Fikir Tarihi, İslam Kanısı üzerine yaptığı çalışmalarla yakından tanıdığımız İsmail Kara, bu defa İçimden Geçen Günler (Dergâh yay. 2022, 347 s.) isimli yapıtı ile bizi farklı bir seyahate çıkarıyor. Aslında yapıtta müellifin günlüklerinden bir seçki ile karşı karşıyayız lakin bu günlükler bildiğimiz ve alışık olduğumuz günlüklerden farklı. Bir niyet tarihçisi ve fikri ilmek ilmek işleyen ya da düğümleri sabırla çözen bir ismin günlükleri de farklı olmak iktiza eder. İsmail Kara da geçen günlerin hesap kayıtlarını tutmak olarak nitelediği günlüklerini, kendi sözü ile günlük hacmini aşan bir sorun metni haline getiren, birtakım günlük notlarının hukukunu koruyarak daha bir gözeten ve onları tıpkı vakitte bir soruna yaklaşan ve bir müzakere haline getiren bir üslupla ele alıyor. Yapıtın içine girildikçe bu konu daha güzel anlaşılıyor. Dört kısım halinde takdim edilen kitapta günlükler eşliğinde bazen bir sözün izini sürüyorken, bazen bir rivayetin sizi nerelere alıp götüreceğini kestiremiyorsunuz. Tarihin art sokaklarında dolaşırken İskilipli Atıf Efendi’ye, Hırka-i Saadet Dairesine, Üsküdar’da Ramazan akşamlarına ve Sahhaflara yolunuz düşüverebiliyor.
HALLACI MANSUR ÇEVİRİSİNDEN MOSSİGNON’A…
Kitabın birinci kısmına denk gelen “O Abdesti Kanla Almak” başlıklı kısımda 1978 yılına düşülen günlük notları ile başlıyor müellif. Mevzu 1976 yılında Yaşar Nuri Öztürk’ün Hallac-ı Mansur’un Kitabu’t-Tavasin çevirisi. Muharrir çeviriden yola çıkarak sizi farklı bir seyahate çıkarıyor. Çeviri yapıtın girişinde Yaşar Nuri Öztürk, Louis Mossignon’a meydan okuduğu satırlar yer almaktadır. Çünkü Mossignon 1913 yılında birebir yapıtı neşretmiştir. Mossignon, daha sonra ünü dünyaya yayılacak ve tasavvuf tarihçisi olarak anılacak bir isim haline gelecektir. Mossignon’un Suriye-Irak merkezli arkeolojik çalışmalar yaptığını da zikreder müellif. Burada bir istitrat kaydı da Ernest Renan için düşer. O da birebir biçimde Lübnan’da hafriyatlar yapmış ve bunları Fransa’ya kaçırmıştır. Yazıya başlık olan bahis ise Mossignon’un bulduğu ve kayda geçtiği ibaredir: “İnsanı bir rekât namaz (bile) Allah’a ulaştırır, kâfi ki abdesti kanla alınmış olsun.” Bu rivayetin izini süren Mossignon, rivayetin tahkiki için yollara düşmüş, metinler ortasında kaybolmuş. Lakin İsmail Kara, kendisini bu türlü bir yola sevk etmediğini tabir ederek neden rivayetin peşine düşmediğini de şöyle açıklar: “Biri ibare ve mana her şeyi gölgede bırakacak kadar kusursuz, heyecan verici ve etkileyici idi. Kıssa de gerçekliğinden, vakıadan bağımsız olarak hoştu.” Buradan 14 Aralık 2020 yılına uzanarak eski defterlerin tekrar açılacağı günün kaydı düşülüyor. Çünkü Kitabu’t-Tavasin bu kere tekrar açılıyor. Birinci sayfada bir istif yapıştırılmış olduğu görülüyor. Hattat Kâmil Akdik’in kaleme aldığı yazıda “Aşk yolunda iki rekâtlık namaz, abdestleri kan dışında bir şeyle asla sahih olmaz” mealinde ibare yazmaktır. Temel enteresan olan taraf ise istifin sol altında “Abduhu Luviz Mossiynon 1326” yazılı mührü yer almaktadır. Problem gitgide derinleşmektedir. Çünkü mühür Kâmil Akdik tarafından kaleme alındı ise Mossignon ne vakit İstanbul’a geldi ve mührü ne vakit yazdırdı. Mossignon’un üç kez İstanbul’a geldiğini tespit eden muharrir, 1326 tarihine denk gelen 1908 tarihinde gerçekleşen İstanbul ziyaretinde mührü kazıtmış olabileceğini tespit ediyor. Sayfalar ilerledikçe önünüze yeni kapılar açılıyor. Bir tamamlayıcı not devreye giriyor. Burada ise Mossignon’un (gizli) Müslümanlığı bahsi açılıyor. Bunu destekleyen Ahmet Yüksel Özemre merhumdan alıntılar yapılıyor. Tekrar Münevver Ayaşlı’dan bir rivayet naklediliyor. Orada ise Mossignon’un Müslüman olmadığı notu yer alır. Üçüncü rivayet ise Süheyl Ünver’e ilişkin. Burada da Süheyl Beyefendi, Mossignon’un Paris’ten kendisini görmeye geldiğini hatta Müslüman olma fikrini de kendisine açtığını belirtir. Süheyl Beyefendi ise kendisini Müslüman saydığını ancak bu durumu açıklarsa huzurunun kaçacağını, kürsüsünün elinden alınacağını belirtir. Mossignon üzerinden açılan sayfalar Nurettin Topçu’ya oradan Ahmet Hamdi Tanpınar’a kadar uzuyor. Kitabu’t-Tavasin çevirisi üzerinden yürüyen bir metin en nihayetinde başta tabir edilen rivayetin devamı niteliğinde Hafız Şirazî’nin beyti ile noktalanıyor:
Aşk çeşmesinden kanla abdest aldım ve mevcudat üzerine dört tekbirle cenaze namazı kıldım. (s.28)
SALGIN GÜNLERİNDE SAFLARI SIKLAŞTIRMAK
Kitapta ilgi alımlı notlardan birisi de “Mahzun Bir Cuma Gününden Canlı Okuma Notları” başlığını taşıyor. 20 Mart 2020 tarihli notlarda Kovid-19 salgın günlerinden sarsıcı pasajlar yer alıyor. Evvela Eşrefoğlu Rûmi’den bir beyit:
Bela yağmur üzere gökten yağarsa
Başını âna tutmaktır ismi aşk.
Sonra Nurettin Topçu’nun Kültür ve Medeniyet kitabının sonunda yer alan yazıdan birkaç pasaj: “III. Dünya Harbi, birbirine düşman üç kıtanın harbi olacak: Asya ile Avrupa ve Amerika’nın. Avrupa, dünya mazlum beşerlerine üç asırdan beri zulüm yapmıştır. Bugünkü Çin, bütün özellikleri ile bu zulmün çocuğudur. İki dünya harbi, Avrupa milletlerine birbirlerine yaptıkları zulmün cezasını çektirdi. Vaktiyle Kartaca’yı yerle bir yapıp tarla haline getiren Romalı zalimler üzere, bugün de Avrupa’nın ruhunu her taraftan silip süpürmeye çalışan yırtıcı Amerikalı da merhametsizlikle zevkin azabına, azap ile saldırmaktadır. III. Dünya Harbi, elbet ki bu iki zalim kıtaya onlarınki kadar zulümle yanıt verecek olan Çin’den çıkacaktır.” (s.78)
Yazar notlarına devam ediyor. Bu sefer Mehmet Zahit Kotku Efendi’nin Tasavvufi Ahlak isimli yapıtında bulaşıcı ve o vakitler için çok tehlikeli bir hastalığa karşı aralık değil de sıkı, sıkı sıkıya bir yakınlık, bir temas, omuz omuza olmak telkin edilmektedir. İsmail Kara bu bahis etrafında bir gün İsmet Özel’e de bu bahsi açtığında, Özel: Çok yanlışsız bir yol, veremin herhalde en bariz sebeplerinden biri olan yalnızlık hissini, kendini yalnız hissetme kaygısını ortadan kaldırarak düzgünleştiriyor, demiştir. Korona günlerinden cuma namazını eda edememenin mahzunluğunu bir nebze okumalarla gidermeye çalışan muharrir, buradan da Bir Cuma Aralığı vererek, cuma namazını çeşitli münasebetlerle (darulharp, tağutî düzen…) terk edenleri hususa dâhil etmiş, cuma namazının sıhhat kuralları, hadis kitaplarında yer alan rivayetleri de göz önünde bulundurarak kıymetlendirmiş.
Meselesi olanlar için günlükler, günlükten öte vakte düşülen kıymetli “tarihi” notları ve hakikatleri içinde barındırıyor.