İdil Başural’ın birinci romanı ‘Soytarı’, Everest Yayınları tarafından yayımlandı. Kitapta yıllardır Paris’te yaşayan, orta yaşın eşiğindeki bir bayan, genç bir erkeğe tutuluyor ve bu aşka, hayal kırıklıklarıyla dolu bir geçmişin telafisi üzere sarılıyor. Bu aşk, bayan için hayatının en kıymetli konusu olunca da işler sarpa sarıyor.
Kitap okuyucuya ressamların, sanatsal yerlerin ön planda olduğu bir Paris çeşidi vadederken, birçok mevzuyu da kendi içinde tartışmaya açıyor. Başural kitapta, bayana yönelik ruhsal şiddeti, görüp de susulanları, düşünmeden kabul edilenleri, kahraman olarak görülenleri okurun yine sorgulamasını istiyor.
İdil Başural ile birinci kitabı ‘Soytarı’yı konuştuk.
‘Soytarı’, orta yaşlı bir Türkiyeli bir bayanın gönül verdiği, genç Ermeni asıllı Türkiye’de yaşamış bir gencin öyküsü olarak başlıyor. Bu türlü bir mevzuyu işlemenizin nedeni neydi? Ben yaşlı erkek, genç bayan alakasını reva gören insanların, genç erkek yaşlı bayan alakasını onaylamadıkları için olabileceğini düşündüm.
Aslında bu romana başlarken asıl sorunum bir aşk bağından fazla yaşlılık ve yaşlılığın günümüzdeki anlamıydı. 21’inci yüzyıl genel manada bayan vücudunun nispeten özgürleştiği, daha doğrusu sık sık vücudun artık bireyin denetiminde olacağını vadeden bir devir oluyor. Kürtaj hakkı, anne olmama ya da ileri yaşta annelik, cinsiyet değiştirme ameliyatları derken geç de olsa tıp dünyası, en azından batı toplumlarında, bu taleplere gitgide daha fazla kulak veriyor, bir formda kendini bu taleplere adapte ediyor. Lakin bayanlar için yaşlılığın, daha doğrusu yaşlanmamanın, yaşlanmaya karşı koymanın, bir tercihten öte mecburilik olarak bu vücudu denetim etme furyasının bir modülü halinde dayatıldığını düşünüyorum. ‘Benim vücudum benim kararım’, ‘yaşlanmak istemezsem yaşlanmam’, ‘80 yaşında da 30 yaşındakilere taş çıkarırım’ üzere kazanımların yanlış yorumlanmasının sonucu bir telaffuz ortaya çıktı. Bayan vücuduna böylesi bir vakti durdurma sorumluluğunu yüklemek çok zalimce geliyor bana. Bu süreç, bilhassa yaşlanmanın birinci belirtilerini hissettiğimiz geçiş süreci bayan için daha sancılı ve daha savunmasız geçiyor.
ERKEK RAHAT YAŞLANIYOR PEKALA BAYANLAR?
Bunu biraz daha açar mısınız?
Toplum bir kez sizi yalnız bırakıyor. Muhakkak bir yaşı geçmiş tüm bayanlara hadsiz bir jinekolog, bir patron, bir komşu ya da bir akraba yani illa birileri kesinlikle hatırlatıyor gönlünüzce yaşlanma hakkının olmadığını. Sağlıklı bir hayat değil bu dayatılan, daha değerlisi seçilmiş bir hayat değil, yalnızca maruz kalınan bir hayat. Erkek yaşlanması hala daha kabul edilebilir bir durum. Çünkü onların daha az bu türlü kaygılar yaşadığını hepimiz görüyoruzdur. Erkeklerin gerisinde bu kadar vücutlarına baş yoran, daha doğrusu kafayı takmış, bir tıp ordusu ve beklenti içinde bir toplum yok! Birçok da hala ‘erkekler daha geç çöküyor’ üzere sanrılarla özgürce yaşlanma haklarını elde tutuyorlar. Halbuki tıbbi takviyeleri de daha az olduğu için bugün erkek yaşlanması, bence bayanlarınkine göre çok daha görünür ve artmış durumda. Yalnızca bizim kadar bu problemle meşgul olmak zorunda kaldıklarını düşünmüyorum. Bu yüzden bilhassa genç bir erkeğe aşık olmuş yaşlanmakta olan bir bayanın kıssasını anlatmak istedim. Bu sıkıntı hem Fransız hem Türk toplumunda beni çok rahatsız eden, dünya bayanlarını da ilgilendiren bir problem bence. Hayatta ilgilenilmesi gereken daha önemli hususlar varken bayan vücudunun sonlarına bu defa de bu türlü bir stratejiyle hapsedilmeyi ben kabul edemiyorum, birçok bayanın da etmeyeceğini düşünüyorum, bu türlü ummak istiyorum.
Mühim mevzular derken kast ettiğiniz nedir?
Mühim mevzular derken de kast ettiğim muhakkak vatana millete iyi olmak, bilimle, sanatla uğraşmak, çok büyük işler başarmak değil. Nasıl göründüğünü umursamadan gönlünce eğlenmek mesela, gönlünce istediğin yerde kahkaha atmak, utanmadan zevk almak, koşmak, düşmek, bisiklete binmek, balık tutmak, bunlar önemli sıkıntılar benim için. Bu sıradan, kolay aksiyonlar hayatı yaşanabilir yapıyor esasen.
‘HAYATINDA MECZUPLUĞU HİSETMEMİŞ HERKES BERBATLIĞA DAHA YATKINDIR’
Orta yaşlı bir bayanın, genç adam oburunu severken ona karşı hissettiği tutkulu aşk ve kurduğu hayaller hastalıklı bir bağlantının emaresi mi?
Hastalıklı bir ilgi mi, birçok açıdan evet. Ancak bence hiç hastalık tatmamış bir vücut nasıl ki en ufak mikroba karşı bağışıklık geliştirmemiş, zayıf olacaksa insan beyni de o denli. Hastalıklı hisler hissetmemiş, hayatında meczupluğu hissetmemiş herkes berbatlığa çok daha yatkındır üzere geliyor bana. Değerli olan bu hastalıklı hisleri nasıl yaşadığımız ve atlatabilmemiz.
Soytarı, İdil Başural, 236 syf., Everest Yayınları, 2022. Kitap’ta Paris havası alırken, sanatkarlardan da bahsediyor, Picasso’yu anıyorsunuz. Kitabı Claude Marguet’ye ithaf etmişsiniz. Nedeni ne?
Picasso benim için her vakit işlerini beğenmekten hicap duyduğum bir figür oldu. Büyük bir yeteneğin fecî bir kibir ve mizojiniyle gölgelenmesi çok üzücü geliyor bana. Paris havası da birinci roman için kaçınılmazdı sanıyorum. Çok farklı kentlerde yaşadım ancak yetişkinlik hayatımın birçok Paris’te geçti. Claude Marguet ise Paris’ten çok sevdiğim bir dostum ve birinci editörüm. Diğer bir lisanda okumayı da yazmayı bana sevdirdiği için birinci kitabımı ona ithaf etmek istedim.
‘Soytarı’, yapıp ettiklerimizi, doğruları tekrar sorguladığımız bir roman. Birçok vakit küçümsenen saray soytarısının bile aslında padişaha doğruları söylemekten çekinmeyen biri olduğunu dikkat çekiyor karakteriniz Gregory. Bu kitap kendi doğrularınızı sorgulamanızın bir eseri mü?
Bir manada o denli doğal. Ben değişmeyen doğruları olan, ‘ben böyleyim’ci beşerden çok korkarım. Ben kendimi daima formda sorgular halde yaşadığım için benim mutlak doğrularım hiç olmadı, doğrularım ben onları yakalayamadan daima hemen değiştiler. Hiçbir vakit Gregory kadar umursamaz ve dalgacı olamasam da ona çok yaklaştığım, fazlaca sinikleştiğim, tüm bedellerimi kaybettiğimi hissettiğim vakitlerim oldu. Sonra hayat beşere bu kadar alaycılığın aslında ümitsizlik ve çaresizlik hissini bastırmak için ortaya çıkmış bir kamuflaj olduğunu da öğretiyor fakat. İnsan kaybedecek bir şeyi olmadığını düşündüğünde ya da daha berbatı olanı değiştirmeyeceğine inandığında aslında umursamaz olmaya, her şeyle alay etmeye başlıyor.
Kitapta James Joyce Ulysses’nin ‘Kim Seçti Bu Yüzü Bana?’ kelamlarını de kendinize şiar ediniyor başkarakteriniz Gönül. Bu kendini tanımama hali aslında çağdaş dünyanın suratına yetişmeye çalışan insan için bir farkındalık niyetinden mi kaynaklanıyor? Yoksa ikiyüzlülüğümüze mi bir gönderme olarak değerlendirilmeli?
Bu yüz-maske problemine yıllarca akademik olarak da şahsî olarak da çok baş yordum. İnsan bence diğeri olabilendir, o denli olmalıdır. Hayatı boyunca birebir kalmış, başkalaşmamış insan bir şey yaşamadan takvimleri devirmiş olabilir lakin. Rimbaud’nun meşhur sözü ‘Ben bir başkasıdır’ (Je est un autre), her ne kadar çeşitli formlarda yorumlansa da benim için insanın ömrü boyunca dönüşebileceği bu uçsuz bucaksız ihtimalleri temsil ettiği için kendime çokça tekrarladığım bir kelam oldu daima. Maalesef günümüzde bu ötekileşmeye, dönüşmeye fazla tolerans yok! Ne isek o olmalıyız, illa kimsek o denli davranmalıyız üzere hafif bıçkın bir beklenti var. Bir yandan da bilhassa toplumsal medyanın da tesiriyle hepimiz bir manada kendi temsilimize dönüştük. Bu temsilin içeriğini yani kimliğimizi biz belirliyoruz alışılmış ancak herkesle paylaşıldığı ve herkesin beğenisine sunulduğu için bu kimliği başkalaştırmak da kolay olmuyor. İlla bir tane bizi temsil eden ve hiç fire vermeyen, her hareketi herkes tarafından görülebilen, takip edilen bir kimlik, bir yüz isteniyor bizden. Bu ortamda da ikiyüzlülük, hele döneklik çok da üzerine düşünülmeden öcü üzere gösterilince de çok gülüyorum ben. Keşke dönek olacak hamaseti olabilse de her insanın, yanlıştan gocunmadan, kolaylıkla dönebilse… Değişik bir dünyada yaşıyor olurduk artık.
‘KAHRAMANLARDAN NEFRET EDERİM’
Gregory yalnızca gazetecilikte değil, edebiyat alanındaki fikir suçlularının vakitle dünya çapında kahramanlık elde ettiğini ancak bu niyet yüzünden yazdığı metinlerinin irdelenemediği, yazını vasat olsa da kutsal kabul edildiğini söylüyor. Ortamdaki birden fazla kişi de kızıyor. Bu olaydan hareketle dokunulmazlıklar hepimizi fanatik mi kılıyor?
Ben kahramanlardan nefret ederim. En sevebileceğim devir, çocukluğumda dahi hiçbirini sevmedim. Toplumların da, bireylerin de kendini gerçekleştirmesindeki en büyük manilerden biri bu önderler, kahramanlar, liderler, kurtarıcılar, ulular bana nazaran. Kibir ve güç dileğine kapılmış birtakım şahısların kendini ‘feda ederek’ toplumda minnet uyandırması, toplumun bu borçlu halini de kendi şöhretine dönüştürmesi bana samimiyetsiz geliyor. Kahramanların genelinin de erkek olması, bayanların bu kahramanları alkışlayan figüranlara dönüşmesi de hiç tesadüf değil. Kahramanlar eşitliğin olmadığı, bireylerin sesini duyuramadığı, çoğunluğun kendini eli kolu bağlanmış ve çaresiz hissettiği ortamda palazlanan fırsatçı ve çoğunlukla ayrıcalıklı karakterler. Herkesin sesini duyurabildiği bir toplumda esasen kimsenin ‘durun ben sizin isminize konuşurum’ diyen işgüzarlara da gereksinimi kalmayacaktır.
‘BİR MANADA OTOBİYOGRAFİK BİR ESER DİYEBİLİRİZ’
Yüksek lisansınızı hala doktora öğrencisi olduğunuz Paris Sorbonne Üniversitesi Bağlantı ve Edebi Çalışmalar Bölümü’nde tamamlamışsınız. Gönül karakterinin de eğitimi bu manada size benziyor. Gönül kitapta, “Okunan onca şiir, onca roman, bir edebiyat doktorası ve hiç yürek edilemeyen bir müelliflik mesleğiyle üzerine kamuflajı geçirip ömrünü inandıkları uğruna dağlarda savaşmaya adamış ve çoktan yenilmiş bir gerillaydım sanki” diyor. Siz de kendinizi bazen bu türlü mi hissediyordunuz kitaptan evvel? Bu kitap size güç mü verdi?
Gönül’le misal bir eğitim hayatımız var, ikimiz de Türkiye’de doğup genç yaşta Fransa’ya gelmişiz ve ikimiz de iki ülkenin de vatandaşıyız. Benim de kimlik manasında bocaladığım, hayatta kim olduğumu sorguladığım vakitler oldu, bu manada otobiyografik bir eser diyebiliriz ‘Soytarı’ya. Ben de Gönül üzere bilginin her şeyden üstün olduğu, bu bilginin de akademiden geçtiği varsayımıyla büyütüldüm. O manada misal hayal kırıklıkları yaşadığım söylenebilir. Etrafımı saran, bilgiyle toplumsal medya paylaşımları üzerinden, daha yüzeysel lakin daha pratik ilgi kurabilmiş yaşıtlarımın ortasında biraz yaşlı, bir evvelki jenerasyona ilişkin hissettiğim de oldu. Ama ben şimdi Gönül’ün yaşlarına gelmedim, onunla tıpkı telaşlara, hayatımın tükendiği hissine kapılmadım ya da vücudumda misal değişimleri yaşamadım. Daha çok ileride ne olabilirim, neye dönüşebilirim diye düşünerek Gönül’ü buldum. Ona kendime olduğum kadar acımasızdım. Yeniden de kendime gösterdiğim kadar şefkat de göstermeye çalıştım.
Kitabın bir yerinde Gönül’ün lise arkadaşı Tamer karakteri üzerinden bayanlara yapılan taciz, ruhsal şiddet üzerine de okuyucuyu tekrar düşündürüyorsunuz. Sizce bayan hakları konusunda hala ikiyüzlü müyüz?
Evet. Bilhassa Türkiye’de herkesin kendi mahallesinden olanı muhafaza refleksi korkutucu boyutta. Bayanların yakınlarındaki şiddet faili erkeklere ses çıkaramamaları, tahminen cüret edememeleri, güçlerinin hayır demeye yetmeyeceğini düşünmeleri beni bir bayan olarak çok üzüyor.
‘Soytarı’ bence çok cesurca yazılmış, içinde imgelem ve edebi göndermelerin, alt metinlerin ağır olduğu bir kitap. Size gelen tenkitler, yorumlar nasıl?
Henüz çok fazla dönüş almamış olmakla birlikte, aldığım dönüşler dediğiniz üzere kitabın ağır olduğu tarafında. Hevesle bekliyorum hala gelecek yorumları.