Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) son önderi Rus siyasetçi Mihail Gorbaçov, 91 yaşında tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti. Kremlin, Rusya başkanı Vladimir Putin’in Gorbaçov’un “ölümünün derin acısını paylaştığını” aktardı. Çıkan haberlerin akabinde Mihail Gorbaçov’un hayatı merak edildi. Mihail Gorbaçov kimdir?
Moskova Merkez Klinik Hastanesi’nden yapılan açıklamada, eski SSCB’nin son başkanı Mihail Gorbaçov 91 yaşında hayatını kaybettiği belirtildi.
Mihail Gorbaçov kimdir?
BBC’nin haberine nazaran Gorbaçov, 2 Mart 1931’de Rusya’nın güneyindeki Stavropol bölgesinde doğdu.
Ebeveynleri kolektif çiftlikte çalışıyordu. Kendisi de genç yaşında biçerdöver kullanmayı öğrendi ve bir yandan eğitimine devam etti.
1955’te Moskova Devlet Üniversitesi’nden mezun olduğunda, Komünist Parti’nin faal bir üyesiydi.
Stavropol’a eşi Raisa ile döndükten sonra partinin lokal örgütünde süratle yükselmeye başladı.
Gorbaçov, o periyot Sovyet bürokrasisinin zirvesindeki yaşlı şahıslarla ilgili eleştirel düşünen genç jenerasyonun üyesiydi.
1961’de komünist gençlik örgütünün bölge sekreteri ve Parti kongresinin üyesi oldu. Tarım alanındaki yetkileri ona, partideki tesir alanını genişletme fırsatı veriyordu.
Taze bir başlangıç
1978’de Merkez Komite’nin Tarım Sekreterliği üyesi olarak Moskova’ya gitti ve iki yıl sonra Politbüro üyesi olarak atandı.
Genel Sekreter Yuri Andropov‘un misyonu müddetince Gorbaçov ülke dışına seyahatler yaptı. 1984’te Londra’ya gittiğinde görüştüğü İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, ondan etkilenmişti.
BBC’ye verdiği mülakatta Thatcher, SSCB ile ilgilerin geleceği konusunda optimist olduğunu aktarıyordu ve “Bay Gorbaçov’u sevdim. Onunla iş yapabiliriz” demişti.
Aslında 1984’te Konstantin Çernenko Andropov öldüğünde, yerine Gorbaçov’un geçmesi bekleniyordu.
Ancak Andropov’un yerini aldı ve bir yol sonra o da öldü. Artık Politbüro’nun en genç üyesi olan Gorbaçov’un sırası gelmişti.
Gorbaçov, 1917’de Ekim İhtilali’nden sonra doğmuş birinci genel sekreter olarak vazifeye geldi ve sakinlik periyodunun akabinde taze bir başlangıç olarak görüldü.
Gorbaçov’un giysi biçimi, hali ve davranışları, evvelki SSCB başkanlarından farklıydı. Karısı Raisa ise genel sekreter eşlerinden çok Amerikan “first-lady”leri andırıyordu.
İki Rusça kelime
Ülkenin dümenine geçen Gorbaçov’un birinci misyonu, adeta ölmekte olan Sovyet iktisadını diriltmekti. Komünist Parti içerisinde de esaslı ıslahatlara gereksinim duyulduğunu kavrıyordu.
Gorbaçov’un reformlarıyla, dünya iki Rusça kelimeyi tartışmaya başladı: Perestroyka (yeniden yapılanma) ve glasnost (açıklık).
Ona nazaran ülkenin, perestroyka’ya gereksinimi vardı ve bunu yapmaya yarayacak aracın ismi ise glasnost’tu.
Şimdiki ismi Saint Petersburg olan Leningrad kentinde komünist işverenlere, “Ekonominin geri kalanına yetişemiyorsunuz. Uyduruk mallarınız rezil durumda” demişti.
Ancak devlet denetiminin yerini özgür piyasa iktisadının alması gerektiğini düşünmüyordu. 1985’te parti delegelerine yaptığı bir konuşmada bunu açıklığa kavuşturdu:
“Bazılarınız piyasaya, iktisat için bir can yeleği gözüyle bakıyor. Fakat, yoldaşlar, bakmanız gereken şey can yelekleri değil, geminin kendisidir. Ve gemi sosyalizmdir.”
Sistemdeki tıkanmayı açmak üzere öteki bir aracı ise demokrasi olarak görüyordu. Sovyetler Birliği Halk Temsilcileri Kongresi’nde birinci defa özgür seçimler yapıldı.
Zor sınav
Otoriter sistemde benimsenen bu gevşeme, Sovyetler Birliği bünyesindeki farklı öge ve milliyetlerde de heyecanla karşılandı. Birtakım ülkelerde ise yeni açılan periyoda ayaklanmalar damga vurdu. Örneğin 1986’ta Kazakistan’daki hareketler bir itaatsizlik dalgasına neden oldu.
Gorbaçov, ABD Lideri Ronald Reagan ile silahsızlanma konusunda mutabakat sağlayarak soğuk savaşa son verme niyetindeydi. Afganistan’daki işgale son verildi, Sovyet konvansiyonel güçlerinin tek taraflı olarak azaltılacağı duyuruldu.
Ancak en güç imtihan, Sovyetler Birliği bünyesinde gönülsüz olarak yer alan ülkelerden geldi.
Açıklık ve demokrasi arayışı, bağımsızlık davetlerine neden oldu.
SSCB’nin dağılma sürecinde kuzeydeki Baltık ülkelerinin bağımsızlığı hızlandırıcı bir tesir yaptı.
Letonya, Litvanya ve Estonya, Moskova’yla bağlarını kopardı.
Öte yandan 9 Kasım 1989’da Doğu Almanya vatandaşlarının Batı’ya geçişine müsaade verilmesi ve Berlin Duvarı’nın yıkılması, sosyalist ülkelerin gerileyişinde bir kilometre taşı oldu.
Gorbaçov’un birinci yansısı, klâsik Sovyet yaklaşımında olduğu üzere bölgeye tanklar göndermek olmadı. Almanya’nın yine birleşmesiyle ilgili durumun, Almanya’nın iç sorunu olduğunu söyledi.
1990’da Gorbaçov, “Doğu-Batı bağlarında radikal değişikliklere öncülük ettiği” gerekçesiyle Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü.
Tüm bu olanlar, Moskova’daki komünist nizam savunucuları için kırmızı çizginin aşılması manasına geldi. 1991 Ağustos’unda bir askeri darbe tertiplendi ve Gorbaçov Karadeniz’deki tatili sırasında tutuklandı.
Darbe bastırıldı. Gorbaçov istifa etti. Fakat olanlar Sovyet tertibini altüst etmişti ve 6 ay Sovyetler Birliği yolun sonuna geldi. Rusya artık yeni ve meçhul bir geleceğin kapısını aralamıştı.
Yeni Rusya ve yeni Gorbaçov
SSCB sonrası dünyada, Gorbaçov hem ülkede hem de milletlerarası arenada tesirli bir ses olmaya devam etti lakin popülerliği her vakit Rusya dışında daha fazla oldu.
1996’da Rusya Devlet Başkanlığı’na aday oldu lakin yüzde 0,5’ten daha az oy alabildi.
1990’lar boyunca memleketler arası panellerde ve fikir kuruluşlarında yer aldı, dünya önderleriyle görüşmelerini sürdürdü.
1999’da eşi Raisa’nın vefatıyla sarsıldı.
Gorbaçov, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in sert muhalifiydi, onu gitgide baskıcı hale gelen bir rejim oluşturmakla eleştirdi.
Ancak Gorbaçov 2014’te Kırım’ın Rusya’ya katılmasını getiren referanduma takviye verdi: “Kırım evvelce Sovyet maddeleri, yani parti maddeleri yeterince Ukrayna’ya katılmıştı, halka sorulmamıştı. Artık halk bu yanılgıyı düzeltmek için kendisi karar veriyor.”
Gorbaçov’un 90. yaş gününde, Mart 2021’de Putin kendisi için “Modern vakitlerin en büyük devlet insanlarından biri, ülkemize ve dünya tarihine büyük bir tesiri oldu” kelamlarını sarf etti.
Peki Gorbaçov kendi geçmişine nasıl yaklaşıyordu?
Totaliter sistemi ve Soğuk Savaş’ı bitirmek doğruydu, diyordu. Lakin darbe teşebbüsü ve Sovyetler Birliği’nin sonunun gelmesiyle ilgili hala kederli olduğunu söylüyordu.
Birçok Rus, çöküşten onu sorumlu tutmaya yıllar sonra da devam etti.
TIKLAYIN | “Tarihin akışını değiştiren devlet adamı”: Mevcut ve eski önderlerden Mihail Gorbaçov mesajları
TIKLAYIN | Sovyetler Birliği’nin son başkanı Mihail Gorbaçov hayatını kaybetti