Kişisel internet sitesinde yayımladığı yazılarıyla dikkat çeken Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi, Pladis ve GODIVA Yönetim Kurulu Lideri Murat Ülker, yeni yazısında kurban ibadetini ve Kurban Bayramı’nı ele aldı.
İşte Murat Ülker’in Kurban Bayramı için ele aldığı yazı;
Kurban Bayramı nedeniyle biz inananlar, Rabbimize kurban borcumuzu yerine getireceğiz. İbadetler, yalnızca Rabbin istediği, gönderdiği elçilerin uygulayıp gösterdikleri üzere yapılır. Nedeni ise Rabbimizi mutlu etmektir.
Mesela kurban kesmek, herkesin tartıştığı, hayvanın paylaşılamadığı, kimilerimizin amatör kasaplığa soyunduğu, bazılarımızınsa güya et yemezmiş üzere karşı çıktığı bir durum değildir.
Her Kurban Bayramında TV’lerin raiting almak için tekraren yayınladıkları “kaçan dana”, “hastanelik olan kasap” imgeleri ise bir cins “kurban magazinine” dönmekte; bunlar rahatsız edici ve ciddiyetten uzak. Bir de olağan mahallesindeki, ülkesindeki insanların muhtaçlığını gidermeden taa diğer ülkelerdeki insanlara et yetiştirmek çabası içinde olanlar var. Allah kabul etsin. Lakin Onun elçisi Hz. Muhammed (sav) diyor ki: Komşusu açken tok yatan bizden değildir!
Eid al-adha Arapça Kurban Bayramı demektir. Eid al-adha Arapça İyd-el Adha formunda okunuyor, tüm dünyada yaygın olan bir isim.
Müslümanlar tarafından Hicrî takvime nazaran Zilhicce ayının 10. gününden itibaren dört gün boyunca kutlanan dini bir bayram. Kaynağı nereden geliyor birlikte tekrar hatırlayalım…
Latince kökenli Batı lisanlarında kurban karşılığı kullanılan sacrifice kökünde “kutsamak, bir objenin ilaha sunularak kutsal hale getirilmesi”, offering de “tanrıya armağan sunma, takdime” manasını taşır. Eski Ahid’de kurban karşılığında “bağış ve vergi” manasındaki minha, “yaklaştıran şey” manasında gorban ve “kutsal kan dökme”yi söz eden zebah sözleri kullanılır.
İslami literatürde ibadet hedefiyle kesilen hayvana udhiyye (dahiyye), eti için kesilen hayvana zebîha denilir. Udhiyye isimlendirmesi, hayvanın Kurban Bayramı’nda kuşluk vakti (duhâ) kesilmekte oluşundandır.
Türkçe’de kurban sözü yalın olarak kullanıldığında Kurban Bayramı’nda ibadet hedefiyle kesilen hayvanı ve bu kesim sürecini tabir ederken başkaları cinsine nazaran “adak kurbanı, kefaret kurbanı” üzere özel isimler almıştır.
Erken Paleolitik devirden itibaren Antik Yunan, eski Mısır, Sümerler, Hititler, Eski İranlılar’da, Japon dini Şintoizm’de, Eski Çin’de, Hinduizm’de, Yahudilikte, Hristiyanlıkta farklı farklı olsa da bir kurban anlayışı varlığını sürdürmüş.
İslam Ansiklopedisi’nin Kurban hususunda Prof. Dr. Ali Bardakoğlu hocamızın yazdıkları Kurban ibadetinin özünü çok düzgün açıklıyor: Evvelki din ve kültürlerde farklı hal ve hedeflerle da olsa varlığını sürdüren ve Câhiliye toplumunun dinî hayatında kıymetli bir yeri olan kurban âdeti İslâm dininde cinayet, şirk, israf, hayvana eziyet ve etraf kirliliği üzere olumsuz ögelerden temizlenerek Rabbimizin emrettiği biçimiyle ve malî ve toplumsal sebepleri bir ortada bulunduran bir ibadet halini almıştır.
İslâm öncesi Arap toplumunda çocukların, köle ve esirlerin putlara kurban edilmesi âdetinin zayıf da olsa izlerine rastlanmakla birlikte yaygın olan, putlara hayvanların kurban edilmesi biçimindeydi. İslâm periyodunda Câhiliye Arapları’nın kurban âdeti tevhid inancına karşıt öğelerden temizlenerek Hz. İbrâhim’in sünnetine uygun biçimde ihya edilmiş ve toplumsal fonksiyonlar de yüklenerek zenginleştirilmiştir.
Resûl-i Ekrem’in hicretin 2. yılından (624) itibaren kurban bayramlarında kurban kesmeye başlaması, hac ve umre esnasındaki uygulaması ve kurbanla ilgili birçok açıklamadan oluşan güçlü hadis nakli bu alandaki dinî geleneğin, fıkhî yorum ve değerlendirmelerin ana tabanını teşkil etmiştir. Mali bir istikameti de bulunan kurbanda fert ve toplum faydası da ön plandadır.
Kurbanın özellikleri ve niye kesildiği:
Kurbanı hayvanın eti yahut derisi için kesitinden ayıran fark, onun Allah’ın isteğini kazanma ve isteğine boyun eğme gayesiyle kesilmiş olmasıdır. Bu ibadet lakin Allah’ın bildirdiği hal kaidelerine uyulduğunda gerçekleşmiş olur. Bu tarafıyla kurban ibadetinin özü ve biçimselliği dini bildirime dayanır. Kesilen kurbanın etinin yenmesi, derisi ve başka modüllerinden azami ölçüde yararlanılması ibadetin özüyle alakalı değildir. Bu ibadetin dünyevi boyutu ve manası olarak görülebilir.
Kişi kurban kesmekle Allah’ın buyruğuna boyun eğmiş ve kulluk şuurunu koruduğunu canlı bir biçimde ortaya koymuş olur. Bunu yaparken başrolde kendisi vardır. Peygamberimizin yaptığı üzere itina göstermek gerekir. Bireyden yalnızca malını Allah için feda etmesi değil en yakınlarından başlayarak insanlara faydalı olacak stilde bir ibadet gerçekleştirmesi istenmiştir. Onun için büyüklerimiz kurban edilecek hayvanları kendileri evvelden ihtimamla seçer. Onlara birkaç gün konutlarında bakar, yani güya konuk eder, memnuniyetini kazanmak isterlerdi. Bu ihtimam hayvanın kesilip, et ve başka ögelerinin bir armağan üzere itina ile hazırlanması ve yoksullara, komşulara ve konut halkına takdimi ile son bulurdu. Ben bunları yıllarca ailemde yaşamış birisi olarak çok uygun hatırlıyorum.
Kur’an’da kurbanın kan ve etinin değil kesenlerin dini duyarlılıklarının (takvâ) Allah’a ulaşacağının belirtilmesi (el-Hac 22/37) buna işaret eder. Kurban Allah’a verdiği nimetlere şükür manasını da taşır. Müminler her kurban kısmında, Hz. İbrâhim ile oğlu İsmâil’in Rabbimizin buyruğuna mutlak itaat konusunda verdikleri, Kur’an’da aktarılan (es-Sâffât 37/102-107) başarılı imtihanın anısını tazelemiş ve kendilerinin de gibisi bir itaate hazır olduklarını sembolik davranışla göstermiş olmaktadırlar. İbadette insanın kendisinin başrolde olduğunu söylerken kastım buydu.
Kurban Kesmek Hakkındaki Birtakım Ayetlerin tefsiri:
(102) Çocuk, babasıyla bir arada iş güç tutacak yaşa gelince babası ona, “Yavrucuğum” dedi, “Rüyamda seni kurban ettiğimi gördüm; düşün bakalım sen bu işe ne diyeceksin?” Dedi ki: “Babacığım! Sana buyurulanı yap; İnşallah beni sabredenlerden biri olarak bulacaksın.”
(103) Her ikisi de (ilâhî buyruğa) teslim olunca ve babası onu yüzüstü yatırınca,
“Ey İbrâhim!” diye ona seslendik;
(105) “Tamam, rüyanı gerçekleştirmiş oldun.” İşte uygunları biz bu türlü ödüllendiririz.
(106) Bu, muhakkak apaçık bir imtihandı.
(107) Biz, (oğlunun canına) bedel olarak ona iri bir kurbanlık verdik.
(1)Şüphesiz biz sana bitip tükenmez nimetler verdik.
(2)Şimdi sen rabbin için namaz kıl ve kurban kes!
(3)Asıl soyu gelmeyecek olan, sana karşı nefret duyandır.
(35)Biz o büyükbaş hayvanları da Allah’ın size nişânelerinden kıldık; sizin için onlarda kaç faydalar vardır. Onlar (kesim için) sıraya dizildiklerinde üzerlerine Allah’ın ismini anın, cansız halde yere serildiklerinde ise onlardan hem kendiniz yiyin hem de muhtaçlığını gizleyen ve gizlemeyen fakirleri doyurun. İşte onları şükredesiniz diye sizin istifadenize verdik.
Kurban Kesmek İbadetine Toplumsal Yaklaşım:
Kurban, toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma ruhunu canlı fiyat; toplumsal adaletin gerçekleşmesine katkıda bulunur. Bilhassa et satın alma imkanı hudutlu olan yahut bulunmayan fakirlere bir ikramdır.
Zengine malını Allah’ın isteği, yardımlaşma ve diğerleriyle paylaşma yolunda harcama alışkanlığını yani filantropi (hayırseverlik, iyilikseverik) kazandırır, hatta bu onda hoş, zevk aldığı bir alışkanlık haline gelir; onu cimrilikten, dünya malına bağlanmaktan kurtarır. Yoksulun Allah’a şükretmesine ve toplumsal hayatta müspet davranmasına yol açar. Fakat Kurban ibadetinin faydası yalnızca toplumsal dayanışma ve mali yardıma indirgenemez. Çünkü her ibadetin öz ve biçim olarak yalnızca Allah’ın bildirdiği biçimde yapılması gerekmektedir. Kurban yerine öbür bir ibadetin yapılması yahut öbür halde yapılması asla kabul görmez. Hatta dinin bozulmasına sebep olacağı için çok ziyanlıdır; buna müsaade edilmez.
Mesela kurbanın yerine parasının dağıtılması, yoksullara besin yardımı yapılması, namaz kılınıp oruç tutulması yapılamaz.
Kurban Kesmek Hakkındaki Farklı Görüşler Rahmettir
Kurban kesmek ve hali konusunda Müslümanların fikir birliği vardır. Ancak kim, niye, hangi kurallarda kesmelidir denince İslam alımları dinî kararlar hakkında tartışmışlardır. Bu tarihi hadiselerin nakillerinin sıhhatinin kabul biçimi yahut anlayış farkından kaynaklanmaktadır. Ve hoş bir şeydir. Zira böylece dinde kolaylıklar sağlanabilmektedir.
Peygamberimiz, Müslümanların ihtilafı rahmettir demiştir. Lakin bunlar dinin özüne dair konular değildir, olmamalıdır.
Dinen aranan koşulları taşıyan kimselerin kurban kesmesi Hanefî mezhebinde fakihlerin çoğunluğuna nazaran ise müekked sünnettir yani aksatmadan devamlı yaptığı ibadet davranışıdır. Hanefîler, Kur’an’da Hz. Peygamber’e hitaben, “Rabbin için namaz kıl, kurban kes” (el-Kevser 108/2) buyrulmasının ümmeti de kapsadığı ve gereklilik bildirdiği görüşündedir. Ayrıyeten Resûl-i Ekrem’in birçok hadisinde hali vakti yerinde olanların kurban kesmesi emredilmiş yahut tavsiye edilmiş, hatta, “
Kim imkânı olduğu halde kurban kesmezse bizim mescidimize yaklaşmasın.”
üzere tabirlerle bu gereklilik ehemmiyetle vurgulanmıştır. Öte yandan kurban kesmeyi Hz. Peygamber hiç terk etmemiştir. Bu ve gibisi kanıtlardan hareket eden
İslam alımları, gerekli kuralları taşıyanların Kurban Bayramı’nda kurban kesmesini Allah’ın kesin buyruğu üzere yani vacip görürler.
Sünnet yani peygamberin kendini mecbur tuttuğu davranış olduğunu ileri sürenler ise Kuran’da bu hususta açık bir buyruğun bulunmayışını, peygamberimizin devamlı yapmış olmasının kurbanın sünnet olmasıyla da açıklanabileceğini ve ayrıyeten peygamberimizin arkadaşlarının gözleyip bize nakledilen davranışlarından yani sahâbelerin uygulamasını temel alıp söylerler.
Ali Bardakoğlu Hoca kurban etinin dağıtım temel ve metotlarından de kelam ediyor:
Kurban sahibi kurbanın etinden yiyebilir, bakmakla yükümlü bulunduğu kimselere yedirebilir; fakat etinin bir kısmını da dağıtması gerekir. Yenecek ve dağıtılacak ölçü konusunda kesin bir ölçü koymak güç olmakla birlikte dini gelenek, kurban etinin üç eşit kesime bölünüp bir modülünün kurban sahibi ve bakmakla yükümlü olduğu kimseler tarafından tüketilmesi, ikinci kesimin varlıklı bile olsalar eş, dost ve akrabaya armağan edilmesi, üçüncü kesimin ise kurban kesmeyen yoksul kimselere dağıtılması formundadır. Kişinin bakmakla yükümlü bulunduğu kimselerin kalabalık olması yahut gereksinimlerinin bulunması halinde kurban etinin kimseye dağıtılmadan konutta tüketilmesi de bir sakınca taşımaz. Kurban sahibinin kurban etinden hem yemesi hem ikram etmesi hem de yoksullara dağıtması genel bir kural olup bunun ölçü ve halini her mükellefin kendi durumunu, etrafının muhtaçlık ve imkânını göz önüne alarak şahsen belirlemesi ve bu mevzuda ibadet anlayışıyla hareket etmesi hakikat olur.
Kesim süreci tamamlandıktan sonra etraf temizliğinin uygunca yapılması, hayvanın artan modüllerinin toprağa derince gömülmesi, mümkün olduğu ölçüde dışarıda hiçbir modülünün bırakılmaması gerekir. Bu konu, kurbanlık hayvana ve kurban ibadetine karşı gösterilecek hürmetin bir gereği olduğu üzere bilhassa büyük kentlerde ve kalabalık yerleşim ünitelerinde sıhhat kuralları, etraf paklığı ve insan haklarını gözetme açısından da son derece kıymetlidir.
Hatıralar canlandı gözümde: Bizim Geleneklerimiz Vardı!
Bu anlatacaklarım şahsen yaşadıklarım, İslam’ın bizim Anadolu’muzda klasikleşmiş halidir. Her şey üzere vakitle yitip gitmektedir.
Kurbanlık hayvanların evvelce itina ile seçilip bir vakit konutta beslenmesi ve aile bireylerinin özellikle çocukların onlara aşina olması, güya hem bize Rabbimize şükretme imkanı verecek bu konukların şad, razı edilmesi, hem de güya bir yeni aile üyesi üzere benimsenmesinin akabinde kurban edilmesi de İbrahim peygamber ve oğlu İsmail peygamberin kıssasına bir öykünmeydi. Hani demiştim ya İslam dininde kullar ibadetler yaparken kendileri başroldedirler.
Babam solak olduğu için bazen onun kurbanını bile ben keserdim. Hayvana zahmet vermekten çekinirdi. Her şey üzere bunu da bana ayrıntılıca öğretmişti.
Hayvanın sevilerek sakinleştirilip dualarla daima birlikte huzura kavuşulduğu, İtri’nin o süper bestesiyle tekbirin getirilip kurbanın bir anda kesilmesi ve işin bitirilmesi gerekirdi. Ancak olağan işin geri kalanını profesyonel kasaplar yapardı. Kasap en önemli adamdı o gün. Aman ya gelivermese ne olurdu halimiz; Bayram namazında cemaatin içinde gözlerimiz onu arardı da görünce rahatlardık. Kasaba yardım etmekse farklı bir görevlendirmeyle olurdu. Babam özellikle etlerin muadil modüllere bölünmesini ve evvelden hazırladığı dağıtım listesine nazaran paketlenmesini çok önemserdi. Ne de olsa Rabbimizin şahitliğinde onun emrettiği biçimde hazırlanan et paketleri kimseyi incitmeden dağıtılmalıydı. Et hazırlamakta satır kullanmak bana düşerdi, zahmetli bir işti.
Dağıtıma gelince babam şahsen kendi meskenleri ziyaret eder, eşe dosta, yoksul fukaraya kendi dağıtır yahut ben dağıtırdım. Hayvanın kullanımı kabil olmayan kesimleri ise açılan çukurlara ihtimamla gömülür. Tüm izler yok edilirdi. Hatta hatırlarım neredeyse her vakit bayramın birinci günü az da olsa yağmur yağardı, hani tabiatın kendini temizlemesi üzere.
Rabbimiz bizim keseceğimiz kurbanlara muhtaç değil. Kurban kesmenin bir manası var. Bu ibadet Rabbimize bağlılık göstermek, Ona şükretmek, af dilemek için yapılıyor. Burada bir güzelliğin yapılması ve düzgünlüğü yapanın da yaptığı yeterlilikten faydalanması kelam konusu. Paranla aldığın kendi malını, gereksinimi olanla, et yiyemeyenle paylaşıyorsun, sen de yiyorsun ve Bayram oluyor. Bu fedakarlıktır. Kurban ibadetinin özü fedakarlıktır. Bunu uygun anlamak lazım. Burada ne kendini ne aileni ne de çevreni unutmayacaksın. Halbuki bugün işin temeli unutulup; kurban ibadeti “kan akıtmak” biçiminde nesneleştirildiği için sadaka vermek, bağış yağmak, armağan almak üzere aksiyonlar bu ibadetinin yerine geçirilmeye çalışılıyor ki bunlar yanlıştır.
Aynı halde, mahallesinde, ülkesinde fakir dururken öbür yerlerde vekaletle kurban işi organize etmek yanlış değil midir? Öteki yandan bir hayır kurumu diyor ki: “Kurban paralarınızı bize bağışlayın muhtaçların tedavisinde kullanalım.”, başkası diyor ki, “Kurban parasını bağışlayın eğitime harcayalım.”. Bunlar doğal ki manalı ve gerekli lakin hiçbiri kurban ibadeti yerine geçmez.
Buradan istemsizce bir öbür bahis gündeme geliyo
r; Türkiye’de gereğince hayvan stoğumuz yok ve pahalılık yüzünden insanlarımız gereğince kırmızı et tüketemiyorlar. Bu da kurban ibadetinin ve fedakarlık yapmanın değerini arttırıyor.
Fakat kurban fiyatları yüksek olduğu için kimileri istese de fedakarlık yapamıyor.
Moğolistan’da, Hollanda’da, Yeni Zelanda üzere ülkelerde hayvan çok ve ucuz… Lakin lobiler nedeniyle Türkiye’ye bu hayvanları getiremiyoruz. Birebir şekerde olduğu üzere … Dünyanın tonu 250 dolara yediği şekeri biz garip bir halde 1000 dolara yiyoruz. İnsanın gelişimi için en değerli protein kaynağı kırmızı eti konutuna sokamayan insan sayısının epeyce fazla olduğu konuşuluyor. Gümrük Birliği Muahedesi bu hususlarda pürüz midir? Bir mantık var mıdır?
Neyse mübarek Kurban Bayramınızı kutluyor; sıhhat ve afiyet diliyorum. Rabbim ibadetlerimizi kabul etsin. Amin.
