T24 Dış Haberler
ABD’nin en önde gelen üniversitelerinden Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) öğretim üyeliği yapan Nobel ödüllü Prof. Dr. Daron Acemoğlu, Google’ın dijital reklam pazarı üzerindeki inhisarını eleştirdi ve bu inhisarın Silikon Vadisi’ndeki büyük teknoloji şirketlerine siyasî ve toplumsal güç kazandırdığı değerlendirmesinde bulundu. “Dijital reklamlar, web’i; Google da dijital reklamları domine ediyor” diyen Acemoğlu, bu durumun etkilediği alanlar ortasında gazeteciliğe özel bir vurgu yaptı. Nobel ödüllü profesör, bağımsız yayıncıların her türlü demokratik pazarın temel taşı olduğunu hatırlattı ve Google tarafından “sıkıştırıldıklarında artık ayakta kalamayacaklarını” tabir etti. Acemoğlu, Google’ın 2023 yılında dijital reklam monopolünden 237 milyar dolar elde ederken bağımsız yayıcıların ve gazetelerin gelirlerinin azaldığına dikkat çekti. Bu durum yeni bir olgu yarattığını tabir eden Acemoğlu, “Toplumların muteber mahallî haber kaynaklarına erişiminin olmadığı bölgeler olan haber çölleri, demokrasiye ve sivil vatandaşlığa bir kere daha ziyan veriyor” dedi. Bu döngüyü kırmanın bir yolu olarak ortak çalışmalarıyla Nobel’e layık görüldükleri Simon Johnson ile birlikte “çevrimiçi iktisatta rekabeti arttırmak için büyük bir dijital reklam vergisi uygulamayı” önerdiklerine işaret eden Acemoğlu, Avrupa’nın “daha üretken, rekabetçi ve adil bir data iktisadında öncü rol oynayabileceğini” söz etti.
Dünyanın önde gelen ekonomistlerinden Nobel ödüllü MIT öğretim üyesi Prof. Dr. Daron Acemoğlu, Google’ın dijital reklam piyasasındaki inhisarının hem teknoloji alanındaki inovasyona hem piyasadaki rekabete hem de bağımsız yayıncılar ve gazetelerle olan ilgisiyle demokrasi üzerinde olumsuz tesirleri olacağını yazdı.
Silikon Vadisi’nin şu anda insanlığın gördüğü en büyük şirketlere mesken sahipliği yaptığını söz eden Acemoğlu, çarpıcı bir kıyaslama yaptı. Acemoğlu, 20. yüzyılın önde gelen iki şirketi Standard Oil ve US Steel’in piyasa kıymetlerinin periyotlarında 1 milyar dolar civarında olduğunu ve bu kıymetin bugünün para ünitesiyle yaklaşık 32 milyar dolar dolara denk geldiğini yazdı. Buna karşılık bugünün Silikon Vadisi devleri Alphabet/Google ve Amazon’un piyasa kıymetlerinin 2,3 trilyon dolar, Apple’ınkinin 3,6 trilyon doların üzerinde, Microsoft’unki ise 3 trilyon dolara yakın seyrettiğini hatırlatan Acemoğlu, “Günümüzün teknoloji devlerinin gelirleri de Standard Oil ve US Steel üzere 20. yüzyılın başlarındaki monopollerin gelirlerinin 100 katından fazla.” sözlerini kullandı.
20. yüzyıl ile bugünün dev şirketlerinin piyasa pahaları ortasında bu uçurumun nedenleri konusuna değinen Nobel ödüllü Profesör Acemoğlu, “Teknolojiyi destekleyenler bunun nedeninin bu şirketlerin yenilikçiliği ya da ağ ekonomilerinin kaçınılmaz bir sonucu olduğunu, en büyük müşteri kitlesini ya da kullanıcılar hakkında en fazla datayı elde eden şirketler için ‘kazanan her şeyi alır’ dinamiği yarattığını argüman edebilirler” dedi fakat “gerçeğin daha nüanslı” olduğunu savundu.
Durumun şirketlerin yenilikçiliği ile açıklanmasına karşı çıkan Acemoğlu, teknoloji şirketlerinin yenilikçi olduğunun ve bunu “yenilikçi ve bilim insanı arzının büyük bir kısmını istihdam ederek yaptıklarını” gösteren ispatların bulunduğunun altını çizerken “Bir yenilikçi bu büyük şirketlerde çalışmaya başladığında, daha küçük şirketlerde olduğundan daha az yenilikçi olmaktadır” diyen araştırmalara işaret etti.
“Teknoloji devleri rakiplerini satın alarak büyüyor”
Teknoloji devlerinin, kısmen, rakiplerini agresif halde satın alarak büyüdüğünü tabir eden Profesör Acemoğlu, “Facebook’un Instagram’ı satın alması üzere çok sayıda satın alma, teknoloji devlerinin süratle büyümesine yardımcı olmakla kalmadı. Rekabeti de ortadan kaldırmış olabilirler” dedi.
Acemoğlu, bu delillerden yola çıkarak bu şirketlerin “en azından kısmen ABD ve Avrupa’daki anti-tekel başarısızlığı nedeniyle bu kadar büyüdüğü” değerlendirmesine bulundu.
“Şirketlere çok siyasî ve toplumsal güç veriyor”
ABD’deki rekabete alışılmamış mutabakatları ve ilgili piyasayı inhisarına alan yahut tekelleştirmeye çalışan tek taraflı davranışları genel olarak yasaklayan “antitröst (anti-tekel) yasaya” göndermede bulunan Acemoğlu, bu yasanın başarısız olmasının sırf tüketiciler için daha yüksek fiyatlar ve daha büyük çarpıklıklar manasına gelmediğini tıpkı vakitte şirketlere “aşırı siyasî ve toplumsal güç” verdiği için “demokrasiye meydan okuma” bahtı da verdiğini söz etti.
Acemoğlu, “Teknoloji bölümünün ABD’deki lobi faaliyetlerinde (ilaç dalından sonra) ikinci en büyük tedarikçi haline geldiği ve Silikon Vadisi’nin paha ve bakış açılarının maalesef gazetecilik de dahil olmak üzere toplumsal hayatımızın her alanına hakim olduğu günümüzde olağan olarak kabul etmemiz gereken şey budur.” dedi.
Ancak Nobel ödüllü profesör, Google’ın reklamcılıktaki tekeline karşı açılan iki değerli “antitröst” davasının web’i yine şekillendirebileceğini ve bu süreçte antitröst uygulamalarda bir dönüşüm başlatılabileceğini savunuyor.
“Dijital reklamlar, web’i; Google da dijital reklamları domine ediyor”
Dijital reklamların web’i domine ettiğini hatırlatan Acemoğlu, Google/Alphabet’in de dijital reklamları domine ettiğini söz ederek şu değerlendirmede bulundu:
“Asıl soru, bu durumun Google’ın AdTech (dijital reklamcılık pazarı) alanındaki inanılmaz yenilikçiliğini mi, yoksa şirketin tekelci suiistimallerini mi yansıttığıdır. Atlantik’in her iki yakasındaki kanun yapıcılar ikinci yoruma yaklaşıyor ve Google’ı inhisar kârı elde etmek için pazar gücünü berbata kullanmakla ve bunun sonucunda tüketicilere, yayıncılara ve rekabete ziyan vermekle suçluyor.
ABD’li yargıç Amit P. Mehta Ağustos ayında Google’ın çeşitli platformlarda varsayılan arama motoru olmak için milyarlarca dolar ödeyerek arama motoru pazarını yasadışı bir halde tekelleştirdiğine hükmetti. Teknoloji devlerinin kıymetli pazarlardaki hakimiyetlerini pekiştirdikleri yılların akabinde bu karar, kelam konusu büyümenin sonlandırılmasına yönelik bir birinci adım ya da bir dizi ayrılığın başlangıcı olabilir.”
Ancak Acemoğlu, 20 Ocak’ta misyona resmen başlayacak olan yeni Donald Trump idaresinin “teknoloji eko-sisteminin çeşitli kısımlarına ve bilhassa de yapay zekâ ve kripto para ünitesine karşı çok daha dostça olacağına dair kelam verdiğini” hatırlattı.
“Temel sorun, Google’ın tüm dijital reklamcılık ekosistemindeki ezici hâkimiyeti”
Konunun Avrupa ile ilgili kısmına da değinen Acemoğlu, Avrupa Birliği’nin (AB) rekabet ihlalleri nedeniyle cezalar kestiğini ve Dijital Piyasalar Yasası ile Dijital Hizmetler Yasasını kabul ederek Big Tech’e (Büyük Teknoloji) karşı erken bir biçimde harekete geçtiğini vurguladı. Fakat teknoloji kesiminin bu ataklara karşı konsolide olduğunu yazan Acemoğlu, “Avrupalı tüketiciler hâlâ bu mega platformlara bağımlı. AB, Google AdTech davası ile bu teknoloji şirketlerinin hâkimiyetine son verme yolunda daha kararlı bir adım atabilir.” teklifinde bulundu.
Temel sorunun, Google’ın tüm dijital reklamcılık ekosistemindeki ezici hâkimiyeti olduğunu yazan Nobel ödüllü profesör, şu çıkarımlarda bulundu:
“Bu da şirketin bugün 800 milyar doları aşan ve önümüzdeki birkaç yıl içinde 2,5 trilyon dolara çıkması beklenen bir kesimde tıpkı anda alıcı, satıcı ve piyasa yapan olarak hareket etmesini sağlamaktadır. Google’ın tüm pazar üzerindeki denetimi, reklamverenlere ve yayıncılara onun kaidelerini kabul etmekten diğer seçenek bırakmıyor.”
“Google, dijital reklam monopolünden 237 milyar dolar elde ederken bağımsız yayınların ve gazetelerin geliri azaldı”
Bu dinamiğin, gazetecilik de dahil olmak üzere pek çok bölüm için yıkıcı olduğunun altını çizen Acemoğlu, şöyle devam etti:
“Bağımsız yayıncılar her türlü demokratik pazarın temel taşıdır fakat Google tarafından sıkıştırıldıklarında artık ayakta kalamazlar. 2023 yılında Google, AdTech monopolünden 237 milyar dolar elde ederken, bağımsız yayıncıların ve gazetelerin gelirleri azaldı. Sonuç olarak yeni bir olguyla karşı karşıyayız: Toplumların muteber mahallî haber kaynaklarına erişiminin olmadığı bölgeler olan haber çölleri, demokrasiye ve sivil vatandaşlığa bir kere daha ziyan veriyor”
Büyük Teknoloji savunucularının, bu şirketlerin dağılmasının tüketicilere ziyan vereceğini, inovasyonu yavaşlatacağını ve ekonomik sakinliğe yol açacağını sav ettiklerini hatırlatan Acemoğlu, monopollerin genel olarak inovasyon için berbat olduğunu savundu ve “AT&T inhisarı 1982’de kırılmasaydı, dijital ve akabinde gelen İnternet ihtilalleri gerçekleşmeyebilirdi. Günümüzün Büyük Teknoloji’sinin hakimiyeti neden farklı olsun ki?” diye sordu.
Teknoloji devlerini kırmanın, yeni teknolojilerde rekabetçi bir pazar için tek başına kâfi olmayacağının altını çizen Acemoğlu, “ABD’de iki partili yasa taslağı, şirketlerin AdTech pazarının her iki tarafında da faaliyet göstermesini önlemek için yapısal güvenlik duvarları öneriyor. Dijital Piyasalar Maddesi’nin kimi kısımları reklam şeffaflığını mecburî kılıyor. Atlantik’in her iki yakasında da kabul edilmesi halinde, bu tedbirler yardımcı olabilir lakin kâfi değildir.” dedi.
Bugünün temel zorluğunun, “tüketicilere daha uygun bilgi ve hizmet sağlayan ve çalışanlar için yeni vazifeler ve üretkenliği artıran yeni teknolojilerde inovasyon yapmak olduğunu savunduğunu hatırlatan Acemoğlu, şöyle devam etti:
“Ancak, dijital reklamların kentteki tek oyun olduğu ve çevrimiçi gelirlerin birçoklarının dijital reklamlardan elde edildiği bir ortamda bu tıp teknolojilerin süratle ortaya çıkması pek muhtemel değil. Bunun nedeni yalnızca devasa bilgi toplamanın toplumsal aksilikleri ve devasa dijital reklam gelirlerinin altında yatan dikkat iktisadı değil, ki bunlar artık çok uygun anlaşılmış durumda. Birebir vakitte mevcut yapının rekabete alışılmamış olmasından da kaynaklanıyor.”
“Yeni teknolojiler ve iş modellerini deneyen yeni şirketler, yerleşik şirketlerden daha az bilgiye sahip oldukları için gelirlerini sadece dijital reklamlar aracılığıyla bilgilerden para kazanarak artırabildiklerinde büyük platformlara nazaran dezavantajlı durumdalar.” değerlendirmesinde bulunan Acemoğlu, “Daha da berbatı, bilinmeyen nicelikler olarak, önde gelen platformlar dijital reklamları kullanarak para kazanırken abonelik fiyatlarına yahut yeni hizmet satışlarına dayalı yeni iş modelleri geliştiremezler.” dedi.
Dijital reklam vergisi önerisi
Bu döngüyü kırmanın bir yolu olarak ortak çalışmalarıyla Nobel’e layık görüldükleri Simon Johnsonile birlikte “çevrimiçi iktisatta rekabeti arttırmak için büyük bir dijital reklam vergisi uygulamayı” önerdiklerine işaret eden Acemoğlu, “Yılda 500 milyon doların üzerindeki tüm reklam gelirleri için AB’nin tek taraflı olarak uygulayabileceği ve tüm dijital oyunu bir çırpıda değiştirebilecek yüzde 50’lik bir vergi önerdik” dedi. Bunun yanı sıra öteki ıslahatların da gerekli olduğunun altını çizen Acemoğlu, kendisinin de katkıda bulunduğu Özgürlük Projesi Enstitüsü’nün yeni raporuna nazaran internetin ve yapay zekânın geleceğinin adil bir bilgi iktisadının yaratılmasıyla kontaklı olduğuna dikkat çekti ve şöyle devam etti:
“Avrupa daha üretken, rekabetçi ve adil bir bilgi iktisadında öncü rol oynayabilir”
“Böyle bir arzuyu gerçeğe dönüştürmek için, tıpkı anda bireylerin mahremiyetini koruyan ve bireylerin ve data kolektiflerinin (veya data birliklerinin) bilgileri denetim edebildiği daha kapsayıcı piyasaların temellerini atan yeni maddelere gereksinimimiz var, böylelikle büyük platformlar ve yapay zekâ şirketleri insanların bilgilerini ve emeklerinin meyvelerini gasp edemez.
“Bunun teknoloji şirketleri için berbat olmaması gerektiğine inanıyorum. Data piyasalarının yanlışsız mimarîsi, insanları daha kullanışlı yapay zekâ araçları ve daha bedelli çevrimiçi hizmetler için değerli bir girdi olan daha yüksek kaliteli bilgilere yatırım yapmaya ve bunları üretmeye teşvik ederek teknoloji bölümüne en son olarak yardımcı olacaktır. Fakat bugün birçok teknoloji şirketi, insanların bilgilerini müdafaaya ve bilgiler üzerinde mülkiyet hakları getirmeye yönelik her türlü teşebbüse karşı çıkacaktır. Burada da Avrupa, yalnızca teknoloji bölümündeki mevcut oligopolü bozmakla kalmayıp birebir vakitte yeni, daha üretken, daha rekabetçi ve daha adil bir data iktisadına gerçek adımlar atarak öncü rol oynayabilir”